Massage volgens Dr. Simeon Pressel – Hulp en begeleiding voor de mens van nu
In de huidige tijd zijn wij erop aangewezen het evenwicht tussen lichaam en ziel steeds opnieuw te vinden en te bewaren. De aanraking van ons lichaam in een massagebehandeling op een „artistieke“ en spirituele wijze zorgt niet alleen voor welbevinden, maar stimuleert bij de specifieke massage volgens Dr. Simeon Pressel de krachten om onszelf te genezen. Ze heeft dus haar waarde als hulpmiddel in het leven van alledag ruimschoots bewezen. Deze massagemethode wordt verder aangewend als ondersteuning in het behandelingsconcept van de antroposofische geneeskunde.
In vroeger tijden had de aanraking van het lichaam een spirituele dimensie. Tegenwoordig staat echter de fysieke toepassing (bij voorbeeld bij de sportmassage), dan wel de behoefte aan „wellness“ voorop. Maar daarmee wordt niet voldoende recht gedaan aan het beeld van de mens als geheel, van lichaam, ziel en geest. Deze dimensie werd in de antroposofische geneeskunde door de Ritmische Massage door Dr. Ita Wegmann (1876-1943) en Dr. Margarethe Hauschka (1896-1980) weer opgenomen en door Dr. Pressel met zijn massagemethode aangevuld en uitgebreid (1). Een gemeenschappelijk kenmerk is het ritmische element, dat ons leven ordent en zich manifesteert in het in- en uitademen, het waken en slapen en het inspannen en ontspannen.
Zoals hieronder wordt verduidelijkt, wil de door Dr. Pressel ontwikkelde benadering de mens weer in zijn totaliteit zien en hem een bij hem passende ritmische ordening verschaffen. Dit gebeurt zowel op hygiënisch-salutogenetische wijze (2), dat will zeggen op een manier die voor ziektepreventie zorgt, als op therapeutische wijze. In de woorden van de antroposofische arts Gretl Stritzel (1912-2003) is de massage volgens Dr. Pressel een „lotsgeschenk aan de mensheid“ dat een uitweg biedt uit de grote problemen van deze tijd.(3)
De door Dr. Pressel ontwikkelde „Massageheilkunst“ is qua methodiek de rechtstreekse omzetting van het concept van de driegeleding van het menselijke organisme. Dit door Rudolf Steiner ontworpen beeld van de mens vormt de basis van de antroposofische geneeskunde. (4) Zoals ook bij de Waldorf-pedagogie gaat het bij de specifieke toepassing van deze massage om de versterking van het ritmische systeem (werking van hart en bloedsomloop). De methode werkt als evenwicht én aldus genezing brengende kracht op de beide tegenovergestelde polen: die van het systeem van zenuwen en zintuigen en die van stofwisseling en ledematen. Dit ook uit de Waldorf-pedagogie bekende doel vormt een permanente uitdaging voor de mens. Met de massagemethode-Simeon Pressel kan het streven naar dit doel op velerlei wijze worden ondersteund. Pedagogiek en salutogenese reiken elkaar hier de hand.
1. Huidige eisen aan het fysieke, psychische en spirituele evenwicht van de mens
Kijkt men rond in de kring van familieleden en bekenden, dan ziet men overal dezelfde verschijnselen en symptomen die door de zware aanslagen op lichaam, ziel en geest de mens in diens evenwicht bedreigen: acute uitputting, een chronisch beperkte belastbaarheid, te sterke uitdagingen, burnout en ook verhardingstendensen (bij voorbeeld toename van hart- en vaatziekten alsmede kankeraandoeningen) gaan hand in hand met niet-gecompenseerde reacties van ziel en geest, zoals gebrek aan belangstelling, lusteloosheid, depressieve stemmingen en een al te extreme behoefte aan verdoving en surrogaat- bevrediging. Bovendien blijkt dat er na medisch ingrijpen door middel van chemotherapie, bestraling of operaties steeds meer behoefte is aan maatregelen die de krachten van de mens zichzelf te genezen weer stimuleren dan wel ondersteunen en die zijn psychische kracht stabiliseren.
Een sociale omgeving kan gevormd worden b.v. door middel van kunstzinnig- praktische activiteiten door familie en vrienden om op die manier met heilzame zorg de genoemde belasting tegen te gaan. Deze is te vergelijken met hygiënische maatregelen die de gezondheid bevorderen.
Verder kan bij ziekte met de massage volgens Dr. Pressel in de nazorg hulp worden geboden, onder meer bij de verwerking van het verleden en door het openstellen van de patiënt voor toekomstimpulsen (voorzover het lot van de desbetreffende persoon dit toelaat.)
2. Ontstaan van de massagemethode volgens Dr. Pressel
Simeon Pressel (1905-1980) deed zijn eerste ervaring met massage op toen hij nog scholier was (Zweedse Massage). Blijkbaar kreeg hij toen al de impuls om zich actief met de massage bezig te houden. Later ontdekte Simeon Pressel – zoals zijn collega-arts Adalbert Graf von Keyserlingk in diens biografie van Simeon Pressel beschrijft – bij het masseren van zijn vader de „geneeskracht van zijn eigen handen“ (5). Zijn massageactiviteit oefende hij vanaf 1933 in zijn dokterspraktijk in Bayreuth uit. In deze tijd vond hij via homeopathie en natuurgeneeswijze de weg naar de antroposofische geneeskunde en de antroposofie. Als krijgsgevangene in Wit-Rusland breidde hij zijn methode verder uit nadat hij zich in de geesteswetenschappen (in het bijzonder de voordrachten voor artsen) had verdiept. Daarbij zag hij hoe intensief de werking van zijn massage bij zijn kameraden was (6). Hij leidde verscheidene medegevangenen als assistenten op, die samen met hem met de door hem ontwikkelde rugmassage genezing brachten. Zoals Keyserlingk verder schrijft, kon Pressel dankzij zijn innerlijke drang om genezing te brengen (Heilermut) tijdens de gehele periode van zijn krijgsgevangenschap helpen om de ernstigste ziekten zonder ondersteuning van medikamenten te overwinnen.
Terug in Duitsland vestigde hij in 1948 zijn praktijk in Stuttgart en werd hij schoolarts aan de Freie Waldorfschule Uhlandshöhe. Daarmee werd hij met een nieuwe uitdaging geconfronteerd, namelijk de door de oorlog beschadigde kinderen weer verbondenheid met de aarde te verschaffen. Zo onstond als tegenpool van de rugmassage de beenmassage (7). In zijn praktijk benutte Simeon Pressel volgens Keyserlingk de massage onder meer als middel om tot een soort diagnostisch-therapeutische intuïtie te komen. Daarbij kwam hij via de spieren niet alleen de aandoeningen van het bewegingsapparaat op het spoor, maar ook ziekten van de dieper gelegen organen. Hij sterkte de wil om te leven met zijn kracht, die hij door middel van zijn handen op de patiënt overbracht. Van beslissende betekenis voor het genezingsproces waren volgens Keyserlingk de warmte en tolerantie die zijn patiënten van hem ondervonden. Zijn beloning was het vertrouwen dat zij in hem stelden. Dankzij zijn huwelijk met Elisabeth van Schouwen (1958), die een opleiding in de Ritmische Massage volgens Dr. I. Wegmann en Dr. M. Hauschka had genoten, kreeg het volgorde van de massagehandgrepen nieuwe impulsen. Vanaf 1975 gaf Simeon Pressel zijn massagemethode in opleidingscursussen door. Na zijn dood (1980) werd deze scholing door Elisabeth Pressel en de arts Gretl Stritzel voortgezet.
3. Het bijzondere van de massage volgens Dr. Simeon Pressel
De massage volgens Dr. Pressel laat zich in twee delen splitsen. Aan het begin van de behandeling worden voeten, kuiten, dijbenen en de onderrug gemasseerd. Bij de volgende behandling worden het bovenste deel van de rug, schouders, armen en de nek behandeld. In deze ritmische wisseling van de behandeling van de „onderste“ en „bovenste“ mens schuilt het unieke karakter van dit massagemodel. Vraagt men de patiënten na de massage hoe ze zich voelen komt als antwoord vaak „ik voel me opnieuw bezield“, „mijn eeuwig koude handen en voeten zijn helemal warm“, „mijn hoofd voelt als bevrijd aan“, „ik ben beter verbonden met de aarde en voel mezelf opnieuw als één geheel“, of „mijn benen voelen helemaal licht aan“.
Wat is er gebeurd? Simeon Pressel beschrijft het in zijn opstel gepubliceerd in het boek „Bewegung ist Heilung“ (8). Bij het masseren komt een stroming op gang die de in ieder mens aanwezige energie stimuleert om zich vrij tussen hoofd en voeten te bewegen. Beoogd wordt stap voor stap stuwingen, verdichtingen, blokkades en stromingsbelemmeringen op te heffen. Op grond van zijn individuele situatie ervaart de patiënt de massage als vitalisering, vernieuwing en doorwarming of als ontspanning en een prettig soort vermoeidheid, afhankelijk van de vraag of er veel moet worden uitgescheiden dan wel of men meteen een innerlijke lichtheid en frisheid ervaart. In het ideale geval levert de patiënt een actieve bijdrage aan het genezingsproces. Patiënt en therapeut leggen de weg naar genezing samen af.
Zoals in het begin al wird aangestipt, gaat de massage uit van het concept van Rudolf Steiner van de driegeleding van het menselijk organisme. Dat houdt in dat door de massage van de kuiten aan de tegenoverliggende pool het systeem van zenuwen en zintuigen, met zijn centrum in het hoofd, wordt aangesproken. Het systeem van de stofwisseling en ledematen dat als zwaartepunt vooral het „onderste deel van de mens“ heeft, wordt door de bewerking van armen, schouders en rug gestimuleerd. Een regelmatige wisseling tussen de beide polen activeert het middelste, het zich in de borstkas bevindende ritmische systeem, waar zich de hart-en ademhalingsbewegingen voltrekken in ritmisch-stromende processen, en brengt de polariteiten met elkaar in evenwicht. Als er een ontoereikende compensatie is tussen de beide polaire werkingssystemen – heeft bij voorbeeld de pool van de zenuwen en zintuigen de overhand-, dan kan een aantal ziekten optreden die met verhardingen en afzettingen te maken hebben. Bij een te actief stofwisselings-ledematen-systeem is er sprake van een overschot aan opbouwprocessen, die ontstekingen en woekeringen kunnen veroorzaken. Het ritmische systeem tracht door middel van zijn immanente geneeskracht deze tendensen steeds opnieuw in balans te brengen.
4. De effecten van de massage
De massage volgens de methode van Dr. Pressel werkt op de mens in zijn totaliteit. Direct na de massage maar ook de dagen daarna kan een gevoel van een toegenomen vitaliteit worden ondervonden. De masseur brengt een oerbeeld van gezondheid in de vorm van een model over op het spierorganisme en indirect op de inwendige organen (9). Een doorlopende massagebehandeling (eenmal per week gedurende twee tot drie maanden) maakt de weg vrij naar lichamelijke en psychische gezondheid en een verhoogde gestelijke alertheid.
De beenmassage kan voor een betere verwerking van vroegere en huidige moeilijke levensfasen zorgen. Levenservaringen die in de spieren hun sporen hebben achtergelaten kunnen zo bevrijdende impulsen ontvangen. Vitalisering van de rug kan openstelling voor de toekomst bewerkstelligen (10). Daarmee raakt de massage de sfeer van het menselijk lot, zodat plaats voor nieuwe ontwikkelingen vrijkomt.
In het bijzonder op hygiënisch-salutogenetisch terrein is de massage van grote betekenis. Hier ontvouwt zij haar positieve invloed bij onder meer vegetatieve disfuncties, bij een onevenwichtige warmtehuishouding, bij spijsverteringsproblemen, slaapstoornissen, chronische vermoeidheid, stress of uitputting, lusteloosheid, verstijvingen en stuwingen als gevolg van steeds dezelfde werkhouding.
Medisch-therapeutisch kent de massage velerlei toepassingsmogelijkheden, die met de behandelend arts worden afgesproken: bij chronische stofwisselingsaandoeningen, bij hart- en longziekten, in de oncologie alsook bij allergie, immuniteitszwakte, verslavingsziekten (ook anorexia en boulimia) dan wel aandoeningen van het bewegingsapparaat.
Psychisch werkt de massage opbouwend bij depressieve storingen. Zij vergemakkelijkt de verwerking van traumatische gebeurtenissen, biedt hulp in de palliatieve geneeskunde en werkt ook ondersteunend in de psychosomatiek en psychiatrie. De massagemethode volgens Dr. Pressel kan mensen die heilpedagogisch en sociaaltherapeutisch in hun leven en activiteiten worden begeleid een bijzondere stimulans bieden.
Kinderen die vóór de puberteit voor een massage komen worden bij de behandeling met warmte omgeven zodat zij zich prettig voelen en rijpingsprocessen bij hen worden bevorderd. Een behoedzame en op het kind afgestemde massage zorgt dan voor een heilzame werking (11). Vaak waarderen jongeren in hun verschillende ontwikkelingsfasen deze bijzondere massage omdat zij blootstaan aan innerlijke en van buiten komende krachten die zowel voor hen als hun omgeving bijzonder vermoeiend zijn. De massage, die voor een duidelijke ordening en helderheid zorgt, helpt hen om met goede moed met hun nieuwe ervaringen om te gaan (12).
5. Betekenis van de kwaliteit van de massagehandgrepen en van de warmte bij de behandeling
De massage volgens Dr. Pressel kan door de specifieke be –„hand“ – elingswijze tot geneeskunst worden. De ervaren masseur stemt zijn behandeling individueel op elke patiënt af en modelleert zorgvuldig, met liefde en met aandacht. Er ontstaat een sterke verbondenheid tussen masseur en patiënt. De zorgvuldig gedoseerde bewegingen van de masserende hand spreken half – en onbewust plaatsvindende ademhalings – en bloedcirculatieprocessen aan. Hierbij worden de oervormen van de lemniscaat en de uitwaaierende spiraal toegepast. De lemniscaat maakt balans en verbinding mogelijk; de spiraalvorm zorgt voor een steeds nieuwe impulserende vitalisering. De behandling brengt warmte en geborgenheid. Zo brengt de massage enerzijds de etherische stromingen in beweging en anderzijds het astrale lichaam in evenwicht, dat de neiging heeft, zich eenzijdig in spieren en organen vast te zetten (13).
De verschillende kwaliteiten van de handgrepen die gebaseerd zijn op de planetenkwaliteiten vermengen zich en vullen elkaar aan, met als resultaat een muzikaal-ritmische compositie, een partituur die de masseur leert beheersen. Naar de betekenis van het spierorganisme als instrument van het astrale lichaam heeft de antroposofische arts Florencio Herrero intensief onderzoek gedaan (14).
Zoals bij geen enkele andere massage speelt warmte van buitenaf een bijzondere rol, of het nu gaat om warmwaterkruiken, wollen sokken of dekens, een vitaliserende afborsteling, verwarmende etherische oliën of een ritmische massage. De innerlijke warmte van de masseur die van zijn beroep houdt en het met enthousiasme uitoefent zorgt voor de rest. Zijn warmte en spirituele aanwezigheid kunnen de ik-krachten van de patiënt – de krachten van initiatief en moed – wakker roepen en versterken. Daaraan dacht Simeon Pressel toen hij zei dat zijn massagemethode een „michaelische“ beoogd te zijn (15).
Tot slot nog even kort aandacht voor de bijzondere wens van Simeon Pressel: hij hoopte dat de massage naast toepassing in de therapeutische praktijk ook een plaats zou vinden in familie- en vriendenkring. Zo zou een antwoord mogelijk zijn op de behoefte van onze tijd aan preventieve zorg, gezondheidszorg en een begeleiding in het leven die de mens in algemene zin sterker maakt. Dat is een grootse gedachte, die de mens de weg naar de toekomst wijst.
Literatuur:
(1) Hauschka, Margarethe: Rhythmische Massage nach Dr. Ita Wegmann. Menschenkundliche Grundlagen, Margarethe Hauschka-Schule, Bad Boll
(2) De Salutogenese houdt zich bezig met de fysieke, psychische en spirituele preventive van ziekten en een versterking van de gezondheid. Deze in de geneeskunde nieuwe benadering is te herleiden tot Aaron Antonovsky (1923- 1994), die deze aanduiding als complementair begrip bij de Pathogenese schiep.
(3) Stritzel, Gretl: Die Strömungsmassage nach Dr. Simeon Pressel; in: Der Merkurstab, Heft 6, 2007, blz. 560-565
(4) Rudolf Steiner komt bij zijn geesteswetenschappelijk onderzoek naar de mens tot het inzicht dat deze vier zogenoemde “Wezensdelen” bezit,
- het fysieke lichaam, dat uitsluitend uit materie bestaat,
- het etherische lichaam, de levende organisatie van alle levenskrachten, - het astrale lichaam, ons gevoelsleven, en
- het ik, de spirituele persoonlijkheid.
Wil de mens gezond zijn, dan moeten deze vier niveaus met hun specifieke eigenschappen zich wederzijds doordringen en zich in een bepaald evenwicht bevinden. Ten aanzien van hun gezamenlijk functioneren onderscheidt Rudolf Steiner in het menselijk organisme een uit drie geledingen bestaand werkingssysteem:
- het system van zenuwen en zintuigen (drager van het denken) - het ritmische system (drager van het voelen)
- het stofwisselingssysteem (drager van het willen).
(5) Keyserlingk, Graf Adalbert von: Simeon Pressel; in: Selg, Peter: Anthroposophische Ärzte. Lebens- und Arbeitswege im 20. Jahrhundert, Verlag am Goetheanum, 2000
(6) Pressel, Elisabeth: Massage nach Dr. Simeon Pressel; in: Der Merkurstab, Heft 1, 2007, blz. 45- 49
(7) zie voetnoot 5
(8) Pressel, Simeon: Bewegung ist Heilung. Verlag Freies Geistesleben, 2007
(9) Herrero, Florencio: Indikation, Durchführung und Wirkung der Massage nach Dr. Simeon Pressel; in: Der Merkurstab, Heft 2, 2013
(10) zie voetnoot 9
(11) zie voetnoot 6
(12) zie voetnoot 3
(13) zie voetnoot 3
(14) zie voetnoot 9
(15) Stritzel, Gretl: Brevier zur Heilmassage nach Dr. Simeon Pressel. Ongepubliceerd manuscript. Wackersberg, 2000
